Kamulaştırmasız El Atma Tazminatının Geç Ödenmesi ve Mülkiyet Hakkı: Anayasa Mahkemesi'nin Nuran Çelik Kararı İncelemesi

Devlet tarafından fiilen el konulan ancak hukuki süreci tamamlanmamış taşınmazlar, yani "kamulaştırmasız el atma" vakaları, mülk sahipleri için uzun ve yıpratıcı süreçlere neden olabilmektedir. Bu süreçlerin en hakkaniyete aykırı noktalarından biri ise, mahkeme kararıyla kazanılan tazminatın yıllar sonra ödenmesi ve bu süreçte paranın enflasyon karşısında ciddi şekilde değer kaybetmesidir. Anayasa Mahkemesi (AYM), Nuran Çelik başvurusunda (No: 2021/40849) verdiği kararla, bu mağduriyete karşı mülkiyet hakkının nasıl korunması gerektiğine dair önemli ilkeleri bir kez daha teyit etmiştir. Bu karar, benzer durumda olan binlerce mülk sahibi için hem bir rehber hem de bir güvence niteliği taşımaktadır.

Davanın Arka Planı: Yıllara Yayılan Bir Hak Arayışı

Başvurucu 2007 yılında, kamulaştırmasız el atılan taşınmazı için tazminat davası açmıştır. Mahkeme, başvurucunun talebi doğrultusunda bir miktar tazminatın yasal faiziyle ödenmesine karar vermiş ve bu karar kesinleşmiştir. Ancak bilirkişi raporunda belirlenen toplam bedelin tamamı ilk davada talep edilmediğinden, başvurucu kalan kısım için 2017 yılında yeni bir dava daha açmıştır. Bu ikinci dava da başvurucu lehine sonuçlanmış fakat ödemenin yapılması 2022 yılını bulmuştur.

Başvurucu, bu uzun süreçte iki temel iddiayla Anayasa Mahkemesi'ne başvurmuştur:

1. Kesinleşen mahkeme kararının makul sürede icra edilmemesi.

2. Tazminat bedelinin yıllar sonra ödenmesi nedeniyle enflasyon karşısında değer kaybetmesi ve bunun mülkiyet hakkını ihlal etmesi.

Anayasa Mahkemesi'nin Kamulaştırmasız El Atma Tazminatı Değerlendirmesi

Anayasa Mahkemesi, başvuruyu iki ayrı iddia üzerinden incelemiş ve farklı sonuçlara ulaşmıştır.

İlk iddia olan "kararın geç icra edilmesi" şikâyetini, başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilemez bulmuştur. Mahkeme, bu tür şikâyetler için Tazminat Komisyonu'na başvuru yolunun açık olduğunu ve bireysel başvurudan önce bu yolun tüketilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu, usuli bir gerekliliktir ve benzer iddialar için izlenmesi gereken yolu net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Ancak ikinci iddia olan kamulaştırmasız el atma tazminatının enflasyon karşısında erimesi, yani mülkiyet hakkının özünün zedelenmesi şikâyetini ise haklı bulmuştur. AYM, daha önceki emsal kararlarına (Ali Şimşek, Mehmet Akdoğan vb.) atıfta bulunarak, devletin bir mülke el koyması durumunda ödenen bedelin sadece nominal bir değer olamayacağını vurgulamıştır.

Mahkemeye göre, alacağın ortaya çıktığı tarih ile fiilen ödendiği tarih arasında geçen sürede yaşanan enflasyon, başvurucunun alım gücünü ciddi şekilde düşürmüş ve ona şahsi olarak aşırı ve olağan dışı bir külfet yüklemiştir. Davanın açıldığı 2017 yılından ödemenin yapıldığı 2022 yılına kadar geçen sürede bedelin enflasyon etkisiyle önemli ölçüde değer kaybettiği tespit edilerek, Anayasa'nın 35. maddesiyle güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine oybirliğiyle karar verilmiştir.

Kararın Sonuçları ve Mülk Sahipleri İçin Önemi

Anayasa Mahkemesi'nin bu kararı, sadece başvurucunun mağduriyetini gidermekle kalmamış, aynı zamanda benzer durumdaki tüm mülk sahipleri için yol gösterici olmuştur. Mahkeme, ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için dosyayı yeniden yargılama yapılmak üzere yerel mahkemeye göndermiştir. Bu, yerel mahkemenin artık sadece kalan anaparayı değil, aynı zamanda enflasyon nedeniyle oluşan gerçek değer kaybını da hesaplayarak yeni bir karar vermesi gerektiği anlamına gelmektedir.

Özetle, Devlet, kamulaştırma veya el atma yoluyla bir mülkü aldığında, bedelini ödemeyi geciktirirse, geçen süredeki enflasyonun yarattığı zararı da karşılamak zorundadır. Aksi takdirde mülkiyet hakkının özü zedelenmiş olur. Bu ilke, mülk sahiplerinin hak arama süreçlerinde kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlayan bir güvencedir.