Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu: Yükümlülükler, Cezalar ve Teşvikler

Özet

Türkiye'de 50 veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerleri, çalışan sayılarının %3'ü oranında engelli personel istihdam etmekle yükümlüdür. Kamu kurumlarında ise bu oran %4 engelli ve %2 eski hükümlü olarak belirlenmiştir. Bu yasal kotaya uymayan işverenler, çalıştırmadıkları her kişi ve her ay için yüksek miktarda idari para cezası ödemek zorunda kalırlar. İşverenler, personel ihtiyacını Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) aracılığıyla karşılamalı ve bu kuruma bildirimde bulunmalıdır. Devlet, bu zorunluluğu yerine getiren işverenlerin sigorta primi işveren payını karşılayarak önemli mali teşvikler sunmaktadır.

Yasal Çerçeve: İş Kanunu Ne Diyor?

Engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğunun temel yasal dayanağı 4857 sayılı İş Kanunu'dur. Kanunun 30. maddesi, işverenlerin bu konudaki yükümlülüklerini net bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu düzenlemeye göre, bir işverenin bu yükümlülük kapsamında olup olmadığını belirleyen temel kriter, toplam çalışan sayısıdır.

Kimler Yükümlü?

• Özel Sektör İşyerleri: Elli veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işverenleri, toplam işçi sayılarının %3'ü oranında engelli bireyi istihdam etmekle yükümlüdür.

  
  

• Kamu İşyerleri: Kamu kurum ve kuruluşlarında ise bu oran daha yüksektir. 50 veya daha fazla işçi çalıştıran kamu işyerleri, çalışan sayılarının %4'ü oranında engelli ve %2'si oranında eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan kişiyi çalıştırmak zorundadır.

  
  

Kota Nasıl Hesaplanır?

Çalıştırılması gereken engelli ve eski hükümlü işçi sayısı, işverenin aynı il sınırları içerisindeki tüm işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirlenir. Bu hesaplamada, belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışan tüm işçiler dikkate alınır. Kısmi süreli çalışanlar ise çalışma süreleri oranında tam süreli çalışmaya çevrilerek hesaba dahil edilir. Hesaplama sonucunda ortaya çıkan buçuklu rakamlar, yarım ve daha fazlaysa bir üst tam sayıya yuvarlanır.

Örneğin, aynı il sınırları içinde 100 çalışanı olan bir özel sektör işletmesi, 100 x %3 = 3 engelli personel çalıştırmakla yükümlüdür.

Yükümlülüğe Uymamanın Yaptırımı: İdari Para Cezaları

Yasal olarak belirlenen kotalara uymayan işverenler için ciddi yaptırımlar öngörülmüştür. İş Kanunu'nun 101. maddesi uyarınca, engelli veya eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere, çalıştırmadıkları her bir kişi ve her ay için idari para cezası uygulanır.

Bu ceza miktarı her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenmektedir. 2024 yılı için çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için uygulanacak idari para cezası 20.900 TL olarak belirlenmiştir. Bu rakamın 2025 yılı için 30.081 TL'ye yükselmesi öngörülmektedir. Örneğin, 2025 yılında yükümlülüğü olduğu halde iki engelli çalıştırmayan bir işletmeye, her ay için (2 x 30.081 TL) 60.162 TL ceza kesilebilecektir.

Bu denetimler ve cezai işlemler, Çalışma ve İş Kurumu (İŞKUR) il müdürlükleri tarafından titizlikle takip edilmektedir.

Süreç Nasıl İşliyor? İŞKUR'un Rolü

İşverenler, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli ve eski hükümlü personeli Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) aracılığıyla temin etmekle sorumludur. İşverenin kendi imkanlarıyla bulduğu bir engelli bireyi işe alması da mümkündür; ancak bu durumda işe alımın İŞKUR'a bildirilerek tescil ettirilmesi zorunludur. Tescil edilmeyen bir çalışan, kota kapsamında sayılmaz. İşverenlerin, kontenjan açığı oluştuğu andan itibaren bu açığı kapatmak için İŞKUR'a talepte bulunmaları gerekmektedir.

Devlet Teşvikleri: Yük Değil, Fırsat

Devlet, engelli ve eski hükümlü istihdamını yalnızca bir zorunluluk olarak görmemekte, aynı zamanda işverenleri bu konuda teşvik etmektedir. Engelli personel istihdam eden özel sektör işverenleri için önemli prim indirimleri sunulmaktadır.

Bu teşvikler kapsamında, kota dahilinde çalıştırılan engelli sigortalıların prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından karşılanmaktadır. Yükümlü olmadığı halde engelli çalıştıran veya kota fazlası engelli istihdam eden işverenler için de benzer teşvikler mevcuttur.

Ayrıca, engelli ve eski hükümlülerin kendi işlerini kurmaları için İŞKUR tarafından hibe destekleri de sağlanmaktadır. Bu destekler, bu bireylerin girişimci olarak ekonomiye katılmalarını teşvik etmeyi amaçlar.

Sonuç olarak, engelli ve eski hükümlü istihdamı, işletmeler için yasal bir yükümlülük olmasının ötesinde, önemli bir sosyal sorumluluktur. Yasalara uyum göstermek, olası idari para cezalarından korunmanın yanı sıra, devletin sunduğu teşviklerden yararlanarak işletme maliyetlerini düşürme ve toplumsal fayda sağlama fırsatı da sunmaktadır.